jan 25

Een ideologie is zo gek nog niet

Screenshot_6

Angolese stad vernietigt moskee omdat de islam een verderfelijke ideologie zou zijn

Ideologieën staan in een kwade reuk. Ze worden ervan verdacht de oorzaak te zijn van onverdraagzaamheid en geweld. Ze zouden mensen aanzetten tot gedrag dat ten koste gaat van anderen. Ze zouden fout gedrag autoriseren. Ze zouden een excuus vormen voor het niet nemen van de eigen verantwoordelijkheid voor wandaden die tegen anderen worden bedreven. Kortom, ideologieën moeten worden ontmaskerd en hun effect op het menselijk gedrag moeten we neutraliseren.

Hm, tot taboe verklaarde onderwerpen hebben de vervelende eigenschap in andere gedaantes weer terug te komen. Een ideologie in andere gedaante is een verzameling uitgangspunten van een politieke partij, een wetenschappelijk verankerde opvatting, of een visie of missie van een organisatie. In de antropologie worden ze wel ‘espoused theories’ genoemd: theorieën en opvattingen van een groep mensen of een betekenissysteem, voor zover in woorden, verhalen en theorieën geëxpliciteerd. Ook van deze nieuwe gedaantes van een ideologie kun je zeggen dat ze de oorzaak kunnen zijn van onverdraagzaamheid en gedrag dat door omstanders als ongewenst wordt gekarakteriseerd. Denk maar eens aan de kledingzaak waar de verkopers wordt ingeprent dat ze elke dag minimaal duizend Euro omzet moeten realiseren. Het gevolg: een opdringerige en onvriendelijke houding jegens klanten.

Het probleem van een ideologie, visie, uitgangspunt, of hoe je haar ook omkleedt is niet haar bestaan op zich, maar de wijze waarop mensen met haar omgaan. Wij schijnen de neiging te hebben om altijd op één lijn te willen komen met anderen over onze opvattingen. ‘Levelen’ heet dat tegenwoordig. Het maakt ons onzeker als anderen anders denken over voor ons belangrijke zaken. We zijn groepswezens die willen weten wie tot onze groep behoort en wie niet. Met de eerste delen we opvattingen, waardoor we ons op ons gemak voelen, terwijl we voor de laatste snel bang zijn. Ze zijn vreemd, ze delen onze opvattingen en gebruiken niet, ze zetten ons op het verkeerde been.

Maar er is ook een andere kant. In groepen die een gezamenlijke fysieke omgeving delen, kan een ideologie een voorwaarde zijn voor veiligheid, slagkracht en succes. Een school met een gedeelde opvatting over leren zal een goede leeromgeving bieden. Een leger dat weet waarom het land moet worden verdedigd zal effectief opereren. Een levensmiddelenbedrijf dat klantgerichtheid als ideologie heeft geproclameerd, zal goed naar haar klanten luisteren en tijdig het assortiment aanpassen als de smaak van het publiek verandert.

Laten we de term ‘ideologie’ in ere herstellen. De ideologie van Apple is om de meest gebruikersvriendelijke apparaten te bedenken. Die wil ik! De ideologie van Groenlinks is dat duurzame energieopwekking móet. Eens! De ideologie van de Cosmicus basisschool in Den Haag is de kinderen op te voeden tot verdraagzame wereldburgers. Goed plan! Basisschool Cosmicus - Den Haag, NetherlandsIk vind het prachtig. Zolang Apple maar geen fabrieksarbeiders uitmelkt, Groenlinks niet nu mijn gaskraan afsluit en de Haagse Cosmicus school maar wel zorgt voor goede leerresultaten. Het moet niet te gek worden, nietwaar?